متن کامل خبر :
نگاهی تطبیقی به ایران، کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه سید بهنام مهردل اختصاصی خط سوم اخبار پیشگفتار: مهارت؛ موتور محرک اقتصاد دانش بنیان در اقتصاد امروز، سرمایه انسانی به عنوان یکی از ستونهای اصلی رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) شناخته میشود. نظریه رشد درونزا (Endogenous Growth Theory) تاکید دارد که دانش و مهارت، بازدهی فزاینده ای ایجاد می‌کنند و بعنوان «سود اجتماعی» (Social Return) فراتر از منافع فردی عمل مینمایند. براساس گزارش بانک جهانی (۲۰۲۳)، هر یک دلار سرمایه گذاری در آموزشهای فنی وحرفه‌ای، تا ۱۰ دلار بازدهی اقتصادی در بلندمدت ایجاد میکند. ایران، با جمعیتی جوان و منابع طبیعی گسترده، در نقطه ای تاریخی قرار دارد: انتخاب میان ماندن در دایره اقتصاد تک محصولی یا جهش به سوی اقتصاد دانش محور از طریق تحول نظام مهارت آموزی. ۱ *. الگوهای جهانی: از نظریه تا عمل* *الف) کشورهای توسعه یافته: مثلث طلایی «آموزش، صنعت، نوآوری»* - *آلمان* با مدل «اقتصاد اجتماعی بازار» (Social Market Economy)، ۴.۵٪ از GDP را به آموزشهای فنی و حرفه‌ای اختصاص میدهد. سیستم دوگانه آموزش (Dual System) این کشور، ۱.۳ میلیون کارآموز را سالانه در ۳۲۹ حرفه تخصصی تربیت میکند. نتیجه: نرخ بیکاری جوانان ۵.۸٪ و سهم ۲۴٪ی صنایع پیشرفته در GDP. - *سنگاپور* با شعار «هر فرد یک متخصص»، ۴.۲٪ از GDP را به آموزشهای مهارتی تخصیص داده است. برنامه «مهارتهای آینده» (SkillsFuture) این کشور، آموزشهای رایگان در حوزه های هوش مصنوعی و بیوتکنولوژی را برای تمام شهروندان فراهم کرده است. این سرمایه گذاری، سهم فناوری در GDP سنگاپور را به ۲۲٪ رسانده است. - *نروژ* با ایجاد صندوق مهارتهای سبز (Green Skills Fund)، ۲ میلیارد دلار در آموزش نیروهای متخصص در انرژیهای تجدیدپذیر سرمایه گذاری کرده است. امروز، ۷۰٪ از صادرات این کشور مبتنی بر فناوریهای پاک است. *ب) کشورهای در حال توسعه: گذار از اقتصاد ارزان به اقتصاد ارزش محور* - *ویتنام* با اجرای طرح «تغییر موتور رشد»(Growth Engine Shift)، آموزش ۲ میلیون نیروی کار در حوزه های الکترونیک و رباتیک را محقق کرده است. نتیجه: رشد ۷٪ی GDP در ۲۰۲۳ و تبدیل شدن به دومین صادرکننده قطعات الکترونیک در آسیا. - *روآندا* با برنامه «تحول دیجیتال»، ۱۰٪ از بودجه ملی را به آموزش مهارتهای دیجیتال اختصاص داده است. این کشور که روزگاری نماد فقر بود، امروز با رشد ۸٪ی بخش فناوری اطلاعات، به «سیلیکون ولی آفریقا» تبدیل شده است. - *ترکیه* با ایجاد «کارخانه های آموزشی»(Training Factories) در قلب صنایع، نرخ بیکاری جوانان را از ۲۵٪ به ۱۶٪ کاهش داده و سهم تولید صنعتی در GDP را به ۲۸٪ رسانده است. ۲. *ایران: چالشها و فرصتها در آینه آمار* - *سهم ناچیز آموزش مهارتی* : براساس داده های مرکز آمار ایران (۱۴۰۲)، تنها ۱.۲٪ از GDP به آموزشهای فنی و حرفه ای اختصاص مییابد، درحالیکه این رقم در کره جنوبی به ۵٪ و در چین به ۳.۸٪ میرسد. - *شکاف مهارتی ویرانگر* : ۶۳٪ از بیکاران ایران تحصیلات عالی دارند، اما تنها ۱۲٪ از کسب وکارها از مهارتهای این نیروها رضایت دارند (گزارش اتاق بازرگانی، ۱۴۰۲). - *خروج نخبگان* : سالانه ۱۵۰ هزار نفر از تحصیل کردگان ایران مهاجرت میکنند که ۴۰٪ آنها در رشته های فنی-مهندسی هستند (سازمان امور دانشجویان، ۱۴۰۱). - *وابستگی به نفت* : سهم نفت در GDP ایران ۳۵٪ است، درحالیکه سهم صنایع هایتک تنها ۰.۷٪ برآورد میشود. این در حالی است که امارات با سرمایه گذاری در مهارتهای دیجیتال، سهم فناوری در GDP خود را به ۲۷٪ رسانده است. *۳. تحلیل اقتصادی: هزینه بی توجهی به مهارت آموزی* - *تضعیف بهره وری*: براساس مدل سولو (Solow Growth Model)، سرمایه انسانی عامل ۳۰٪ از رشد بهره وری است. ایران با بهره وری نیروی کار ۲۱ دلار در ساعت (معادل ۱/۵ میانگین جهانی)، سالانه ۳۰ میلیارد دلار از دسترفت GDP را تجربه میکند. - *تله اقتصاد کم فروغ*: مطالعات صندوق بین المللی پول (IMF, 2023) نشان میدهد اقتصادهای وابسته به منابع طبیعی، با نرخ رشد سالانه ۲-۳٪، هرگز به مرز درآمد بالا نمیرسند، مگر با جهش مهارتی. - *هزینه فرصتِ نیروی کار*: هر جوان بیکار ایرانی، به طور متوسط سالانه ۱۵ هزار دلار هزینه فرصت برای اقتصاد ایجاد میکند (محاسبات براساس مدل OLS). ۴ *. راهبردهای تحول آفرین: درسهایی برای ایران* - *ایجاد «صندوق ملی مهارتهای پیشرفته»*: تخصیص ۳٪ از درآمدهای نفتی به آموزشهای هایتک (الهام گرفته از مدل نروژ). - *اتاقهای مهارتِ صنعت-محور*: توسعه مراکز آموزش فنی در همکاری با شرکتهای بزرگ (مانند مدل زیمنس در آلمان). - *تحول دیجیتال آموزش*: راه اندازی پلتفرمهای آنلاین مهارت آموزی با اولویت حوزه های هوش مصنوعی، بلاکچین، و انرژیهای تجدیدپذیر (الگوگیری از روآندا). - *مشوقهای مالیاتی*: معافیت ۵۰٪ی مالیاتی برای شرکتهایی که ۱۰٪ از نیروی کار خود را از میان کارآموزان مهارتی انتخاب میکنند (مانند سیاستهای سنگاپور). *پایان سخن: مهارت؛ سپر اقتصاد در طوفانهای جهانی* سرمایه گذاری در مهارت آموزی، تنها راه گریز از «نفرین منابع» و تبدیل ایران به *هاب منطقه ای فناوری* است. تاریخ اقتصادی جهان نشان میدهد کشورهایی مانند کره جنوبی و سنگاپور، بدون داشتن نفت، با پرورش «مهارتهای استراتژیک»، جایگاه خود را در زنجیره ارزش جهانی تثبیت کرده اند. ایران نیز میتواند با بازتعریف نظام آموزش، نیروی کار ارزان را به «سرمایه گرانقدر» تبدیل کند. *«اقتصادهایی که امروز بر بلندای توسعه ایستاده اند، دیروز گامهای خود را از کارگاههای مهارت آموزی آغاز کردند.»*